Eski Londra Büyükelçisi Ünal Çeviköz, 'Dünya Başkenti Londra’yı' Türkiye Politika ve Araştırma Merkezi (ResearchTurkey) adına yazdı. İşte “Londra’dan bıkmak hayattan bıkmaktır, zira Londra’da hayatın sunabildiği herşey mevcuttur.” söylemi ile ilgi çeken o güzel yazı:
Eski Londra Büyükelçisi Ünal Çeviköz, Londra'da Piri Reis Haritası önünde.
İstanbul’dan Londra’ya hareket ederken kulaklarınızda “Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul”[1] isimli o eşsiz bestenin nağmeleri çınlıyorsa ve Londra’ya varınca bu kenti de yüksek bir tepeden gözleyebileceğinizi düşünüyorsanız bunu hemen unutmaya hazırlanmanız gerekir. Zira Londra’da öyle üzerine çıkıp da kentin güzelliklerine bakma zevkine varabileceğiniz yüksek bir tepe yoktur. Aslında sadece Londra’da değil, tüm Birleşik Krallık’ta da bu coğrafya olabildiğince düz, yükseklikleri az olan ve geniş satıhlara yayılmış ovalar boyunca uzanır gider. İskoçya’daki yüksek platolar bunun dışında tutulmalı tabii ki.
Birleşik Krallık’ta ülke içindeki seyahatlerin en güzeli trenle yapılanıdır. İşte bu düz ovalar boyunca yayılan manzaraların içinden yolculuğunuzu yaparken adeta bir kartpostalın içinde seyahat ediyor hissine kapılırsınız. Bu da ister istemez yazmak, bu güzellikleri anlatmak, paylaşmak arzusunu pekiştirir yolcuda. En güzel hikayeleri bu ülkede yazabilirsiniz. Yazılmıştır da… Güliver’in Seyahatleri, Alis Harikalar Diyarında, Peter Pan, Harry Potter… Neden dünyanın en ünlü ve o en büyülü çocuk romanlarının bu ülkede yazıldığını anlamak için ülkenin zenginliğine katkı yapan bu görsel şölene kendini kaptırmak yeter de artar bile…
Birleşik Krallık İngiltere, Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda’dan oluşan bir ülkedir. Her köşesinde ayrı bir güzellikle karşılaşmak, gezdikçe tanımak, tanıdıkça sevmek mümkündür. Ülkenin başkenti Londra ise neredeyse tüm dünyada bu ülke ile özdeşleşmiş bir marka olmuştur. Bu her başkente nasip olan bir ayrıcalık değildir. Bir düşünün, bir başkentin adının ülkesinin adının önüne geçtiği ve daha çok bilindiği örneklerin sayısının azlığını hemen fark edeceksiniz. Ben bu yazıyla size kısaca Londra’yı anlatmaya çalışacağım. Madem tepe yok, biz de kuş bakışı izleyelim.
Londra’ya bir kez ayak bastıktan sonra bu kentin cazibesi ve size sundukları karşısında büyülenmemek mümkün değil. Tarih, sanat, kültür, iş, eğlence ve daha aklınıza gelebilecek hemen her konuda bir dünya başkentinin kucağında buluveriyor insan kendini bir anda. Hele alış-veriş yapmaya niyetliyseniz Londra’nın size sunabileceği renkler, zevkler, tarz ve çeşitler karşısında ciddi tercih karmaşasına da düşebilirsiniz. “Niyetliyseniz” dedim ama bence Londra’ya gelip de bu cazibeyle karşılaşınca niyet olmasa da alış-veriş arzusu sizi yakalayıverecektir zaten. İyisi mi, siz kendinizi bu cümbüşe salıverin ve zevkine varın; hiç kuşku duymayın, Londra hemen her bütçeye hitap edecek olanakları size sunacaktır.
Bir yerleşim merkezi olarak yaklaşık iki bin yıllık geçmişi var Londra’nın. Bu haliyle, örneğin İstanbul’dan daha eski olduğu söylenemez. Bununla beraber, Romalılar tarafından 43 yılında kurulan kent zaman içinde hızla gelişerek 1831′den 1925′e kadar dünyanın en kalabalık nüfusa sahip kenti olma özelliğini elinde tutmuş. Bugün de metropol alan itibariyle 15 milyonu aşkın nüfusuyla Avrupa Birliği’nin en kalabalık kenti. Bir zamanlar “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” olarak anılan Büyük Britanya’nın başkenti olunca çok kültürlü bir yapı da ister istemez kentin dokusuna işleyiveriyor. Londra’da 300 civarında dil konuşuluyor. Türkçe elbette bu dillerden biri, çünkü Birleşik Krallık’ta yaşayan ve dilimizi konuşan 400.000′in üzerindeki toplumun önemli bir kısmı da Londra’da yerleşik. Bunların arasında sadece Anadolu kökenli yurttaşlarımız değil aynı zamanda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kökenli, Batı Trakyalı, Kafkasya ve Orta Asyalı soydaşlarımız da mevcut. Bu da Türkçe’yi Londra’da konuşulan dillerin arasında başta gelenlerden biri yapıyor.
Bunu pek de yadırgamamak gerekir. Anadolu insanının yurt dışına çıkıp Avrupa’da yerleşmeye başladığında ilk tercih ettiği ülkelerin daha çok kıta Avrupa’sında olmaları, İngiltere’nin bir ada devleti olarak nispeten daha uzak görüldüğü yadsınamaz. Bununla beraber İngiltere Osmanlı İmparatorluğu’nun diplomatik ilişkiler kurduğu ilk ülkeler arasında yer alır. 1583 yılında ilk İngiliz Büyükelçisi’nin Osmanlı İmparatorluğu’na tayin edildiğini hatırlayacak olursak, 430 yıllık bir tarihi var bu ilişkilerin. 1793 yılında ise Yusuf Agâh Efendi Londra’ya ilk Osmanlı sefiri olarak gelir. Üstelik Agah Efendi Osmanlı İmparatorluğu’nun yurt dışındaki ilk yerleşik büyükelçisidir. Bugün Londra’da yaşayan vatandaşlarımızın belki dikkatini çekmemiştir ama Bryanston Square 1 adresinde bulunan köşedeki beyaz binanın üzerinde mavi yuvarlak bir tabela göze çarpar ve aynen şu ifadeyi içerir;
“Mustafa Reşit Paşa (1800-1858), Türk Devlet Adamı ve Reformcusu, 1859 yılında Büyükelçi olarak burada yaşamıştır.” Londra’nın birçok köşesinde ortak tarihimizin izlerini bulmak mümkün olacaktır meraklı bir gezgin için…
Çok kültürlülük, bireysel hak ve hürriyetlere saygı, düşünce ve ifade özgürlüğü, hoşgörü gibi kavramların da yaygın ve etkin kullanımıyla zenginleşen Londra çok renkli ve kozmopolit bir yaşamın akışı içinde kucaklıyor gezginlerini. Londra’da sanırım kısa sürede sizi etkileyen en önemli ve hissedilir özellik tek kelime ile özetlenecek olursa ben bu kelimenin “özgürlük” olacağını düşünüyorum. En şık ve modayı yakından izleyen giyimli insanların yanı sıra, en sıradışı kıyafetlerle de karşılaşabiliyorsunuz kentin merkezinde dolaşırken, ama kimsenin kimseyi bakışlarıyla süzüp tedirgin etmediği bir ortam içinde bu zenginlik artıyor, büyüyor ve sınırsız bir özgürlüğe dönüşüyor. Sanat, kültür ve sosyal yaşamda da özgürlük en belirgin özelliklerden biri olarak öne çıkıyor.
Londra adeta bir Müze cenneti. Bu kente gelince kendinize yapacağınız gezi programının öncelikli unsurları arasında dünyanın en ünlü müzeleri olan British Museum, Victoria and Albert Museum, Natural History Museum, National Gallery ve Tate Gallery gibi yerleri ziyaret mutlaka yer almalı. Benim neslimin çok iyi hatırlayacağından kuşku duymadığım Emin Oktay’ın tarih kitabında gördüğümüz Fatih Sultan Mehmet’in İtalyan ressam Gentile Bellini tarafından yapılmış meşhur portresi Londra’da National Gallery’nin envanterinde yer alır. Son birkaç yıldan beridir de Victoria and Albert Müzesi’nde sergilenmektedir. Bence bu müzeler mutlaka görülmeli ama bunları görüp de “biraz daha farklı ne görebilirim” diye hayıflananlar için benim önerilerim Bilim Müzesi, Oyuncak Müzesi, Sinema Müzesi ve Ulaştırma Müzesi olacaktır. Sadece tüm bu saydıklarımı gezseniz dahi Londra’nın müzelerinin ancak temsili bir bölümünü görmüş olursunuz.
Hep müze gezecek değilsiniz elbette. Sanat denince Londra’nın ünlü tiyatro, müzikal ve diğer sahne sanatlarının sergilendiği West End ve Strand bölgelerini de ihmal etmemek gerekir. Bu konuda tercihler zevke göre değişecektir. Bazı eserlerin 25 yılı aşkın bir süredir sahnelenmeye devam ettiğini öğrenince bunları izlemek ister istemez sizin de içinizden gelecektir. Shakespeare severler için önerim Globe Theatre’ı mutlaka ziyaret etmeleri olacak. Benim favori mekanlarımdan biri de konser, opera, bale ve daha birçok sahne sanatı gösterilerini zevkle izlediğim Royal Albert Hall’dur. Caz ve daha popüler müzik zevki olanlar da asla hüsrana uğramayacakları bir çeşitlilikle karşılaşacaklardır.
Londra’da gezerken gözünüze çarpması kaçınılmaz bir görüntüyü de o meşhur “pub”ların önünde toplanan kadınlı erkekli, yaşlısı ve genciyle Londralıların sosyalleştikleri zamanlar oluşturacaktır. Buna öğle yemeği saatlerinde olduğu gibi akşam yemeği öncesinde, bir tiyatro öncesi veya sonrasında da rastlayabilirsiniz. Bir bira içmeden ve bu deneyimi yaşamadan Londra’nın tadına varmış olunmaz. “Pub”lar aslında ayrı bir yazı hatta araştırma konusu dahi olabilir. En meşhurlarını sıralamaya kalksam bu yazı uzar gider; iyisi mi ben en turistik olanını belirtmekle yetineyim: “Ye Olde Cheshire Cheese” Fleet Street üzerinde küçük bir ara sokakta yer alır ve Charles Dickens, Sir Arthur Conan Doyle, Oscar Wilde dışında Voltaire, Thackeray ve Mark Twain’in de sevdikleri içecekleri yudumlayarak sosyalleştikleri bir mekan olarak nam salmıştır.
Fleet Street Londra’nın merkezi “City”nin eskiden en önemli caddelerinden biriydi. Bu özelliği de Londra basınının gözbebeği olmasından ve önde gelen gazetelerin bu cadde üzerinde yer almasından kaynaklanıyordu. Burayı en son 2005 yılında Reuters terk etti. Basın ve finans dünyası birbiriyle artık eskisi gibi iç içe değil. Ama “City” 2 mil karelik bir alan içinde yerleşmiş bankaları, yatırım ve sermaye kurum ve kuruluşlarıyla Londra’yı dünyanın en önemli finans merkezlerinden biri olarak önde tutmaya devam ediyor. Londra’nın merkezinde de neredeyse her yıl yeni bir bina yükseliveriyor ve ilgi odağı olup dikkat çekiyor. Son olarak bunlara katılan da “Shard” oldu. Yaklaşık 310 metre yüksekliğindeki bu gökdelen şu sırada Avrupa Birliği sınırları içinde yer alan en yüksek bina olma özelliğini taşıyor (Bu satırları okurken Paris’teki Eiffel’i düşünenleri görür gibiyim. Eiffel, birkaç metre de olsa, hala en yüksek; ama “bina” olarak kabul edilmiyor). Shard modern mimarisi ile Londra’ya gelen turistlerin de ziyaret ettikleri mekanlardan biri olarak ön sıralarda yer alıyor.
Londra’nın mimari bütünlüğünün yeni, modern ve kentin dokusuyla tam olarak örtüşmeyen yapılanmalara rağmen korunduğunu söyleyebilirim (Shard’ı kastetmiyorum, ama şu Thames kıyısındaki “London Eye” isimli büyük dönme dolabı bu kente pek yakıştırdığımı söyleyemem). Şöyle gözlerinizi kapatıp bir sokağın bir ucundan sonuna kadar yürüdüğünüzü ve tüm binaların birbirleriyle uyumlu bir görüntü verdiğini düşünün bir kez. Londra’nın böyle mahalleleri var ve görülmeye değer bir görsel şölen sunuyorlar. Ama bunların daha çok kentin 1666 büyük Londra yangınından sonra ünlü mimar Sir Christopher Wren’in başlattığı bir sürecin sonunda kazanıldığını, esasen bu yangın öncesinden kalan ünlü binaların sayısının da hayli az olduğunu vurgulamak gerek. Bütün bu binaların, tarihi dokunun ve yerleşimin insanların üzerine bıkkınlık verircesine baskı oluşturmadan zevkle izlenebilmesinin en büyük sırrı da şüphesiz kentin bol nefes alan, geniş ve yemyeşil parklarında yatıyor. Londra’da yürümek, hele parklarda yürümek, elinizle sincap beslemek, kuş cıvıltıları arasında günün yorgunluğundan sıyrılmak istediğinizde işte bu parklar adeta size başka bir evrene gitmiş gibi bir his ve huzur veriyor.
Ben hep bir kenti süsleyen en önemli güzelliklerden birinin de içinden su geçişi olduğunu düşünegelmişimdir. İstanbullu olmak böyle bir hissi kanıksatıyor olmalı. Thames nehri İstanbul Boğazı kadar olmasa da Londra’ya bir hareket katıyor ve kenti daha da güzelleştiriyor. Nehrin üzerindeki köprüler de üzerlerinden yürüdükçe ve bir yakadan diğerine geçtikçe kentin silüetini size izletmek ve Londra’yı hafızanıza nakşetmek için birbirleriyle yarışıyorlar.
Londra bugün dünya gündeminin hareketliliği içinde hep ön sırada kalmayı başaran bir kent olmaya devam ediyor. Farkında mısınız bilmem, üzerinde güneş batmayan bir ülkenin başkenti olma özelliğini kaybedeli çok oldu ama siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel ve sportif açılardan hala kendini hatırlatan özellikleri bir araya getirmeyi sürdürebiliyor. 2011 yılında Prens William ile Kate’in evliliği, 2012 yılında Kraliçe II. Elizabeth’in tahttaki 60. yıldönümünün kutlandığı Elmas Jübile törenleri, aynı yıl Olimpiyat oyunlarına Londra’nın üçüncü kez ev sahipliği yapışı ve bu özelliği elinde bulunduran yegane kent oluşu, yakın tarihte adından en çok söz ettiren başbakan olarak anılan Margharet Thatcher’ın 2013 yılında ölümü ve cenaze töreni, son olarak da kraliyet ailesinin en yeni ferdi ve müstakbel kral George Alexandre Louis’nin doğumu… Biz hep Londra’yı izlemeye devam ediyoruz. Londra da bize baktıkça yarın gündeme hangi konuda damga vuracağını planlamaya devam ediyor ve bunu dünyanın diğer kentlerine adeta nispet yaparcasına kurguluyor.
Londra’ya adeta kuş bakışı olarak sunduğum bu yazı bu yaşam dolu kent hakkında size yeterli bilgi verebilmeyi amaçlamamıştı. Maksat sadece iştahınızı kabartmak ve sizi Londra’yı yaşamaya yönlendirmekti. Umarım bu hedefe ulaşabilmişimdir. Bundan 237 yıl önce 20 Eylül 1777′de Samuel Johnson ile James Boswell arasında geçen o meşhur konuşmada Johnson’un sarfettiği cümle aslında her şeyi özetlemiyor mu?
“Londra’dan bıkmak hayattan bıkmaktır, zira Londra’da hayatın sunabildiği herşey mevcuttur.”
Ünal Çeviköz, Eski Londra Büyükelçisi
Eski Londra Büyükelçisi Ünal Çeviköz Büyükelçilik rezidansında verdiği davetlerde piyanoda dinletiler sunuyordu.
Makale referansı:
Çeviköz Ü. (Ağustos, 2014), “Dünya Başkenti Londra’ya Bakarken…”, Cilt III, Sayı 8, s.46-50, Türkiye Politika ve Araştırma Merkezi (ResearchTurkey), Londra: Research Turkey (//researchturkey.org/?p=6718&lang=tr)
Sonnot
[1] Meşhur şair Yahya Kemal Beyatlı’nın “Bir Başka Tepeden” isimli şiiri, ünlü bestekâr Münir Nurettin Selçuk tarafından bestelemiştir.
Eski Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün İngiltere Sarayını ziyareti nedeniyle Eski Londra Büyükelçisi Ünal Çeviköz,
Kraliçe'nin özel arabasıyla saraya fotoğraftaki gibi özel geçit ve özel törenle getirilmişti.